Lever: leverontsteking, vette lever, geelzucht, leverkanker

Leveraandoeningen. De lever is het grootste orgaan in het menselijk lichaam. Het is ook een van de belangrijkste organen. De lever heeft zeer veel functies, zoals het omzetten van voedsel in energie en het afbreken van alcohol en giftige stoffen in het bloed.

• Leveraandoeningen
• Epidemiologie
• Soorten leveraandoeningen
• Hepatitis
• Alcohol-geïnduceerde leverziekten
• Andere vormen van leveraandoeningen
• Risicofactoren voor leverziekten
• Symptomen van leverziekten
• Onderzoek en diagnose van leverziekten
• Behandelingen voor leverziekten
• Prognose van leverziekten
• Complicaties
• Preventie van leverziekten: bescherm je lever en leef lichter

Leveraandoeningen

Er zijn vele soorten leverziekten. Virussen veroorzaken een aantal van deze ziekten, zoals hepatitis A, hepatitis B en hepatitis C. Anderen kunnen het gevolg zijn van de inname van drugs, vergif of het langdurig drinken van teveel alcohol. Als de lever littekenweefsel vormt als gevolg van een ziekte, dan heet dat cirrose. Geelzucht, of vergeling van de huid, kan een symptoom zijn van een leveraandoening. En net als in de andere delen van het lichaam, kan er zich kanker vormen in de lever.

Epidemiologie

Geslacht en leeftijdsverschillen
Leverziekten komen wereldwijd meer voor bij mannen dan bij vrouwen, met name door verschillen in risicofactoren zoals alcoholgebruik, blootstelling aan hepatitis-infecties, en genetische variaties in de leverstofwisseling. In Nederland ligt de incidentie van levercirrose bij mannen op 60 per 100.000, terwijl dit voor vrouwen 40 per 100.000 is. Bovendien worden mannen gemiddeld eerder gediagnosticeerd met leverziekten – vaak tussen de 40 en 60 jaar – terwijl vrouwen meestal later in hun leven symptomen ontwikkelen. Bij kinderen komen leveraandoeningen veel minder voor, maar genetische aandoeningen zoals galwegatresie en de ziekte van Wilson kunnen in de kindertijd al ernstige leverschade veroorzaken.

Geografische variaties: Nederland, België en de overzeese gebiedsdelen
De prevalentie van leverziekten varieert aanzienlijk tussen Nederland, België en de overzeese Nederlandse gebieden zoals Aruba, Curaçao en Bonaire. In Nederland en België ligt het aantal diagnoses van leverziekten in 2022 op respectievelijk 150.000 en 100.000 per miljoen inwoners. De overzeese gebieden kennen echter een verhoogd risico op hepatitis B en C-infecties – onder andere door minder toegang tot vaccinaties en gezondheidszorg, maar ook door migratiepatronen. Op Aruba en Curaçao is bijvoorbeeld de prevalentie van hepatitis B ongeveer twee keer zo hoog als in Nederland, mede door migratiestromen uit Latijns-Amerika, waar hepatitis B endemisch voorkomt. Alcohol-gerelateerde leverziekten komen zowel in Nederland als België veel voor, met een stijgend percentage onder jongvolwassenen door overmatig binge-drinken.

Klimaat en omgevingsfactoren
Hoewel leveraandoeningen zich wereldwijd voordoen, lijken warme, vochtige klimaten in tropische gebieden samen te hangen met een hoger risico op infectieuze leverziekten zoals hepatitis A en E. Klimaatgerelateerde factoren zoals de beschikbaarheid van schoon drinkwater en sanitaire voorzieningen spelen hierin een belangrijke rol. In Nederland en België zijn infectieuze leverziekten minder prominent door goede water- en voedselstandaarden. In de overzeese gebieden komen infectieuze vormen van leverziekten echter vaker voor door het tropische klimaat en beperkte sanitaire voorzieningen in sommige regio’s.

Wereldwijde variaties en lifestyle-invloeden
Wereldwijd zijn er grote verschillen in de prevalentie van leverziekten. In Azië komt hepatitis B vaker voor door endemische verspreiding, terwijl in Afrika en het Midden-Oosten hepatitis C en parasitaire leveraandoeningen zoals schistosomiasis vaker voorkomen. In de Verenigde Staten en Europa stijgen de aantallen niet-alcoholische leververvetting (NAFLD) fors, een aandoening die verband houdt met obesitas en diabetes en vaak voorkomt bij volwassenen. Recent onderzoek laat zien dat 25% van de wereldbevolking aan NAFLD lijdt, met stijgende cijfers in welvarende, verstedelijkte gebieden. In Nederland en België is NAFLD verantwoordelijk voor ongeveer 18% van de leverziekten, en ook hier spelen obesitas en ongezonde eetgewoonten een belangrijke rol.

Genetische factoren en erfelijke leverziekten
Genetische aanleg speelt een belangrijke rol in bepaalde leverziekten, zoals hemochromatose en de ziekte van Wilson. In Nederland komt hemochromatose – een aandoening waarbij het lichaam te veel ijzer opslaat – naar schatting bij 1 op de 200 mensen voor, met een hogere prevalentie in Noordwest-Europa. De ziekte van Wilson, die gekenmerkt wordt door koperopslag in de lever, komt wereldwijd bij ongeveer 1 op de 30.000 mensen voor en wordt meestal op jongere leeftijd gediagnosticeerd. Bij deze erfelijke aandoeningen treedt leverschade op door ophoping van metalen, wat bij genetische screening opgespoord kan worden, vooral wanneer er familiegeschiedenis van leverziekten is.

Voorbeelden en conclusies
Leverziekten zijn een complex fenomeen, beïnvloed door talrijke factoren zoals geslacht, leeftijd, klimaat, genetica en regionale verschillen. In Nederland en België zijn lifestyle en omgevingsfactoren vaak de bepalende factoren, terwijl in de overzeese gebieden infectieuze aandoeningen vaker voorkomen. Genetische predisposities maken het mogelijk om leverziekten op te sporen in een vroeg stadium, vooral bij mensen met een familiegeschiedenis van erfelijke leverziekten.

Deze inzichten wijzen erop dat leverziekten effectiever aangepakt kunnen worden door preventieve maatregelen zoals vaccinaties in endemische gebieden, screening voor erfelijke aandoeningen en lifestyle-aanpassingen gericht op obesitas en alcoholgebruik.

Soorten leveraandoeningen

Leverproblemen kunnen zich op verschillende manieren manifesteren, variërend van milde ontstekingen tot ernstige, levensbedreigende aandoeningen. Geelzucht of icterus bijvoorbeeld is geen ziekte op zich, maar eerder een signaal van een diepere onderliggende lever- of galwegkwestie. Dit herkenbare verschijnsel leidt tot een gele tint in huid en oogwit, vergezeld van donkere urine. Deze symptomen wijzen op een teveel aan bilirubine in het bloed – een gevolg van een verstoring in de leverfunctie.

Hepatitis

Hepatitis kent verschillende varianten, elk veroorzaakt door een specifiek virus dat leverontsteking kan teweegbrengen:

• Hepatitis A: Een acute, besmettelijke leverontsteking die het gevolg is van het hepatitis A-virus. Deze vorm wordt vaak door besmet voedsel of water overgedragen en kan een tijdelijke maar ernstige ontsteking veroorzaken.
• Hepatitis B: Dit virus zorgt voor een langdurige ontsteking die in sommige gevallen chronisch kan worden. Hepatitis B verspreidt zich voornamelijk via lichaamsvloeistoffen en kan zonder behandeling leiden tot ernstige leverschade.
• Hepatitis C: Het hepatitis C-virus infecteert de lever en kan, als het onbehandeld blijft, leiden tot langdurige leverschade. Verspreiding gebeurt door contact met besmet bloed, waardoor het risico in specifieke situaties, zoals bloedtransfusies of het delen van naalden, toeneemt.

Alcohol-geïnduceerde leverziekten

Leverproblemen door alcoholgebruik komen helaas veel voor en kunnen variëren van mild tot ernstig:

• Leververvetting: Het eerste stadium van schade door overmatig alcoholgebruik, waarbij vet zich ophoopt in de levercellen. Vaak herstelt de lever als het alcoholgebruik stopt.
• Alcoholische hepatitis: Een ernstigere ontsteking die optreedt na langdurig alcoholgebruik. De lever kan beschadigd raken en littekens ontwikkelen.
• Alcoholische levercirrose: Het meest gevreesde stadium, waarin de lever hardnekkige littekens vertoont en haar functie verliest. Cirrose kan onomkeerbaar zijn, wat een sterke invloed heeft op de levensverwachting.

Andere vormen van leveraandoeningen

Naast infecties en alcoholgebruik kunnen leveraandoeningen ook ontstaan door erfelijke factoren, stofwisselingsstoornissen of auto-immuunreacties:

• Auto-immuun hepatitis: Een zeldzame aandoening waarbij het immuunsysteem zich vergist en levercellen aanvalt, wat leidt tot chronische ontsteking.
• Hemochromatose: Een erfelijke ziekte waarbij er teveel ijzer wordt opgeslagen in de lever, wat zonder behandeling tot blijvende leverschade kan leiden.
• Leverkanker: Primair levercelcarcinoom of levermetastasen die vanuit andere organen in de lever zijn terechtgekomen, vormen een ernstige bedreiging voor de leverfunctie.

Elke leveraandoening is uniek en verdient zorgvuldige diagnose en behandeling om verdere schade te voorkomen. Door een gezonde levensstijl en regelmatige medische check-ups kan veel leed worden voorkomen.

Risicofactoren voor leverziekten

Leverziekten worden vaak gevoed door een combinatie van leefstijl, genetica en omgevingsfactoren. Sommige risico’s zijn te vermijden, terwijl andere in onze genen zitten. Hier zijn de belangrijkste factoren die kunnen bijdragen aan leveraandoeningen:

• Alcoholgebruik: Overmatig alcoholgebruik blijft een van de grootste risicofactoren voor leverziekten. Chronisch drinken kan leiden tot leververvetting, alcoholische hepatitis en uiteindelijk cirrose – een situatie waarin de lever ernstig beschadigd en verzwakt is.
• Overgewicht en obesitas: Een groeiende bedreiging voor de lever is niet-alcoholische leververvetting (NAFLD), die vaak voorkomt bij mensen met overgewicht en obesitas. Dit komt door een ophoping van vet in de levercellen, wat ontsteking en leverschade kan veroorzaken zonder een druppel alcohol.
• Virale infecties: Hepatitis B en C zijn wereldwijd grote veroorzakers van leverziekten, met name in landen waar deze virussen endemisch zijn. Ze verspreiden zich via besmet bloed en lichaamsvloeistoffen en kunnen zonder behandeling leiden tot chronische ontsteking, cirrose en zelfs leverkanker.
• Genetische aanleg: Erfelijke aandoeningen zoals hemochromatose, waarbij ijzerophoping de lever beschadigt, en de ziekte van Wilson, gekenmerkt door koperophoping, kunnen leverziekten veroorzaken. Voor sommige families is genetische screening cruciaal voor vroege opsporing en preventie.
• Slechte voeding: Voeding rijk aan suikers, verzadigde vetten en ultrabewerkte ingrediënten verhoogt de kans op NAFLD en andere leveraandoeningen. Een gezond dieet ondersteunt de leverfunctie en helpt het orgaan om toxines efficiënt af te breken.
• Blootstelling aan toxines en medicijnen: Langdurig gebruik van bepaalde medicijnen (zoals paracetamol en pijnstillers) kan schade toebrengen aan de lever. Daarnaast vormen toxische stoffen, zoals pesticiden en chemische oplosmiddelen, een risico, vooral bij langdurige blootstelling.
• Diabetes en insulineresistentie: Leverziekten komen vaker voor bij mensen met diabetes type 2, doordat insulineresistentie vetophoping in de lever kan bevorderen. Dit verhoogt de kans op ontsteking en beschadiging.
• Gebrek aan beweging: Een sedentaire leefstijl draagt indirect bij aan de ontwikkeling van leverziekten, vooral NAFLD. Beweging helpt niet alleen om een gezond gewicht te behouden, maar stimuleert ook een efficiënte vet- en suikerverwerking door de lever.

Symptomen van leverziekten

Leverziekten kunnen zich op subtiele en minder subtiele manieren laten zien. Een aantal veelvoorkomende symptomen kan je lichaam signalen geven dat er iets mis is in je lever. Let vooral op het volgende:

• Vermoeidheid en zwakte: Een blijvend gebrek aan energie kan een eerste hint zijn dat je lever overbelast is.
• Geelzucht: Als je huid en oogwit geel beginnen te kleuren, is er vaak sprake van een ophoping van bilirubine door leverproblemen.
• Donkere urine en bleke ontlasting: Dit contrast ontstaat door een verandering in de verwerking van afvalstoffen door de lever.
• Opgeblazen buik (ascites): Een opgezette buik kan het gevolg zijn van vochtophoping, wat vaak optreedt bij levercirrose.
• Jeukende huid: Door ophoping van galzuren in het bloed kan de huid extreem jeuken, vaak zonder uitslag.
• Misselijkheid en verlies van eetlust: Wanneer de lever moeite heeft om afvalstoffen goed af te voeren, kunnen deze klachten optreden.
• Blauwe plekken en bloedingsneiging: Een verzwakte lever produceert minder stollingsfactoren, waardoor blauwe plekken snel kunnen ontstaan.

Een combinatie van deze symptomen kan wijzen op een leverprobleem. Het is dan ook slim om bij aanhoudende klachten je leverfunctie te laten controleren – hoe eerder, hoe beter!

Onderzoek en diagnose van leverziekten

Leverziekten zijn complex en vereisen zorgvuldige diagnostiek om de oorzaak en ernst te achterhalen. De reis naar een diagnose begint vaak bij subtiele symptomen en kan verschillende onderzoeken omvatten. Hier zijn de belangrijkste stappen voor het vaststellen van leverproblemen:

Anamnese en lichamelijk onderzoek
De eerste stap omvat een uitgebreid gesprek over symptomen, leefstijl, familiegeschiedenis en medische achtergrond. Vaak wordt hierbij al duidelijk of er risicofactoren aanwezig zijn, zoals alcoholgebruik of een familiaire aanleg. Bij lichamelijk onderzoek wordt gekeken naar tekenen van leverziekten, zoals geelzucht, een opgeblazen buik of blauwe plekken.

Bloedonderzoek
Laboratoriumtests spelen een cruciale rol. Via bloedonderzoek wordt gekeken naar leverenzymen (zoals ALAT en ASAT), bilirubine, eiwitten en stollingsfactoren. Afwijkingen in deze waarden kunnen wijzen op een ontsteking, schade of verminderde leverfunctie. Specifieke tests kunnen ook virussen zoals hepatitis B en C opsporen.

Beeldvormende technieken
Om een gedetailleerd beeld van de lever te krijgen, worden vaak echografie, CT-scans of MRI-scans uitgevoerd. Echografie kan vetophoping en vergroting van de lever zichtbaar maken, terwijl CT en MRI nauwkeurigere beelden geven, vooral bij verdenking op tumoren of levercirrose.

Elastografie
Deze speciale echotechniek, bekend als FibroScan, meet de stijfheid van de lever. Dit helpt om fibrose (littekenweefsel) te detecteren, wat kan wijzen op chronische leverschade of cirrose zonder dat een biopsie nodig is. Elastografie is niet-invasief en geeft snel resultaten over de mate van leververharding.

Leverbiopsie
In sommige gevallen is een leverbiopsie noodzakelijk om een definitieve diagnose te stellen. Bij dit onderzoek wordt een klein stukje leverweefsel verwijderd en microscopisch onderzocht. Een biopsie kan leverontsteking, vetophoping en het stadium van fibrose of cirrose nauwkeurig vaststellen.

Genetische en metabole testen
Bij vermoeden van erfelijke aandoeningen, zoals hemochromatose of de ziekte van Wilson, worden genetische testen en metabole testen uitgevoerd. Dit kan helpen bij vroege opsporing van aandoeningen die vaak zonder symptomen beginnen, maar de lever ernstig kunnen beschadigen.

Het combineren van deze onderzoeken helpt om een nauwkeurig beeld te krijgen van de levergezondheid. Door een zorgvuldige diagnose kunnen artsen een gerichte behandeling opstellen die de functie van de lever zo goed mogelijk ondersteunt of herstelt. Hoe eerder een leverziekte wordt opgespoord, hoe groter de kans op herstel en een gezond leven!

Behandelingen voor leverziekten

De behandeling van leverziekten is veelzijdig en hangt af van het type en de ernst van de aandoening. Van leefstijlveranderingen tot geavanceerde medische procedures: elke stap is erop gericht om verdere schade te voorkomen, de leverfunctie te herstellen en – waar mogelijk – de gezondheid van de lever te verbeteren. Hieronder worden de meest voorkomende behandelmethoden en hun impact besproken.

Leefstijlveranderingen
Voor leveraandoeningen zoals leververvetting (NAFLD) en milde vormen van levercirrose door alcohol is een leefstijlverandering vaak het eerste en belangrijkste middel. Studies tonen aan dat 7-10% gewichtsverlies kan helpen om vetophoping in de lever met 25-30% te verminderen. Daarnaast wordt bij patiënten met alcoholgerelateerde leverziekten volledige abstinentie van alcohol aanbevolen. Onderzoek heeft aangetoond dat dit het risico op progressie naar cirrose met 60% kan verlagen en dat in milde gevallen het herstel van de leverfunctie binnen 3-6 maanden kan plaatsvinden.

Medicatie
Bij virale hepatitis, zoals hepatitis B en C, is medicatie essentieel. Voor hepatitis B wordt meestal antivirale medicatie zoals entecavir en tenofovir voorgeschreven, die de virale lading met 90% kunnen verminderen, waardoor verdere leverschade wordt voorkomen. Bij hepatitis C heeft de introductie van Direct-Acting Antivirals (DAAs) zoals sofosbuvir het mogelijk gemaakt om tot 95% van de gevallen volledig te genezen binnen 8-12 weken. Deze medicatie heeft wereldwijd een grote impact gehad op het voorkomen van chronische leverziekten en leverkanker door hepatitis C.

Liver Transplantatie
Voor ernstige gevallen van levercirrose of leverfalen is een levertransplantatie vaak de enige oplossing. In Nederland worden jaarlijks ongeveer 200 levertransplantaties uitgevoerd, met een succespercentage van 85-90% na één jaar. Een levertransplantatie verlengt de levensverwachting significant, vooral bij patiënten met terminaal leverfalen, maar het tekort aan donororganen blijft wereldwijd een grote uitdaging. Een levertransplantatie kan levensreddend zijn, maar het vereist ook een levenslange immuunonderdrukkende behandeling om afstoting te voorkomen.

Endoscopische procedures
Bij complicaties zoals varices (vergrote bloedvaten in de slokdarm) door cirrose, worden vaak endoscopische behandelingen uitgevoerd om bloedingen te voorkomen. In 70-80% van de gevallen is een procedure zoals endoscopische bandligatie effectief bij het voorkomen van bloedingen. Deze behandeling kan levensreddend zijn en voorkomt ernstige complicaties die door verhoogde druk in de bloedvaten van de lever ontstaan.

Leverdialyse (MARS-therapie)
Voor acute leverschade die niet direct behandelbaar is, kan leverdialyse, ook wel Moleculaire Adsorbents Recirculating System (MARS) genoemd, tijdelijk ondersteuning bieden. MARS is in 50-60% van de gevallen effectief in het stabiliseren van de leverfunctie en biedt vaak de benodigde tijd tot herstel of een levertransplantatie. Deze techniek verwijdert toxines uit het bloed en ondersteunt leverfuncties tijdelijk bij patiënten met acuut leverfalen.

Gezinsgerichte en genetische counseling
Bij erfelijke leverziekten zoals hemochromatose en de ziekte van Wilson is genetische counseling belangrijk. Voor hemochromatose, dat voorkomt bij ongeveer 1 op de 200 mensen in Noordwest-Europa, helpt vroege screening met behulp van genetische tests om preventieve behandeling te starten. Door bijvoorbeeld regelmatig bloed af te nemen, kan het ijzergehalte worden verlaagd en verdere schade voorkomen worden. Dit is effectief in 80-90% van de gevallen bij vroege detectie.

Vaccinatie en preventie
Vaccinatie is een van de belangrijkste preventieve maatregelen voor hepatitis B, dat wereldwijd een belangrijke oorzaak is van leverkanker en cirrose. In landen met uitgebreide hepatitis B-vaccinatieprogramma’s, zoals Nederland, heeft de incidentie van hepatitis B bij kinderen een daling van 90% laten zien. Ook hepatitis A kan met vaccinatie worden voorkomen, vooral bij reizen naar endemische gebieden.

Prognose van leverziekten

De prognose voor leverziekten varieert sterk, afhankelijk van de oorzaak, het stadium en de snelheid waarmee de aandoening wordt behandeld. Hoewel sommige leverziekten volledig kunnen herstellen, zijn andere progressief en vereisen ze levenslange zorg en aanpassingen. Hier volgt een overzicht van de prognose bij verschillende leverziekten en factoren die herstel en kwaliteit van leven beïnvloeden.

Leververvetting (NAFLD) en niet-alcoholische steatohepatitis (NASH)
Bij niet-alcoholische leververvetting (NAFLD) kan de prognose goed zijn als er tijdig wordt ingegrepen. Door aanpassingen in leefstijl – zoals afvallen en gezonder eten – kan vetophoping in de lever verminderen, wat de kans op verdere ontsteking verkleint. Ongeveer 30% van de mensen met NAFLD ontwikkelt niet-alcoholische steatohepatitis (NASH), een ernstiger stadium dat kan leiden tot fibrose en cirrose. Bij vroege behandeling is de kans op herstel groot, maar zonder ingrepen kan NASH leiden tot cirrose, wat de levensverwachting kan verkorten.

Alcoholische leverziekten
Voor alcoholische leververvetting is de prognose positief als iemand stopt met drinken; in veel gevallen kan de lever binnen enkele weken tot maanden herstellen. Bij alcoholische hepatitis of cirrose is de prognose minder gunstig. Na stoppen met alcohol kan de progressie van de ziekte worden afgeremd, maar in ernstige gevallen, zoals bij gevorderde cirrose, kan een levertransplantatie de enige levensreddende optie zijn. Van de mensen met gevorderde cirrose overleeft slechts 50-60% de komende vijf jaar zonder transplantatie, terwijl de overleving met transplantatie boven de 80% ligt.

Hepatitis B en C
Met moderne antivirale therapieën is de prognose voor hepatitis C sterk verbeterd, en met Direct-Acting Antivirals (DAAs) kan tot 95% van de infecties volledig worden genezen. Voor hepatitis B, dat nog steeds levenslang actieve controle vereist, helpt antivirale therapie om verdere leverschade te voorkomen en het risico op leverkanker te verlagen. Zonder behandeling kan chronische hepatitis B in 15-25% van de gevallen leiden tot cirrose en leverkanker. Regelmatige monitoring en medicatie zijn essentieel voor een goede prognose.

Levercirrose
De prognose voor levercirrose hangt sterk af van het stadium. Bij vroege cirrose kan stoppen met schadelijke factoren, zoals alcohol en hepatitisinfecties, de progressie vertragen en de levensverwachting verbeteren. In vergevorderde gevallen, waarbij ascites of varices optreden, daalt de levensverwachting aanzienlijk en wordt transplantatie vaak de enige optie. Zonder transplantatie overleeft ongeveer 50% van de patiënten met gedecompenseerde cirrose (cirrose met complicaties) niet langer dan twee jaar.

Auto-immuunhepatitis en andere auto-immuun leverziekten
Bij auto-immuunhepatitis hangt de prognose af van hoe goed de ziekte reageert op immuunonderdrukkende therapie. Bij vroege diagnose en goede therapietrouw kan 10-jaars overleving 80-90% bereiken. Zonder behandeling kan auto-immuunhepatitis snel progressieve leverschade veroorzaken en binnen enkele jaren leiden tot leverfalen. Regelmatige controles en aanpassing van medicatie zijn cruciaal voor een stabiele levenskwaliteit.

Erfelijke leverziekten (zoals hemochromatose en de ziekte van Wilson)
De prognose voor erfelijke leverziekten is doorgaans goed wanneer deze vroegtijdig worden opgespoord. Bij hemochromatose kan regelmatige aderlating (bloedafname) het ijzergehalte onder controle houden en verdere leverschade voorkomen, wat de levensverwachting dicht bij het gemiddelde brengt. Bij de ziekte van Wilson helpt koperbindende medicatie om de koperopslag te verminderen, waardoor verdere leverschade voorkomen kan worden. Zonder behandeling kan de schade bij beide aandoeningen echter onomkeerbaar zijn, met een verhoogd risico op leverfalen en een verminderde levensverwachting.

Leverkanker
De prognose bij leverkanker hangt sterk af van het stadium waarin het wordt ontdekt en de behandelopties. Bij vroegtijdige opsporing en behandeling kan de vijfjaarsoverleving variëren van 30-60%. Voor gevorderde leverkanker blijft de prognose helaas slecht, met een gemiddelde overleving van minder dan één jaar. Bij geselecteerde patiënten kan een levertransplantatie of resectie (het verwijderen van een deel van de lever) levensverlengend zijn.

Complicaties

Leverziekten kunnen op de lange termijn ernstige complicaties veroorzaken die verder gaan dan alleen de lever. Wanneer de lever zijn functie verliest, raakt het hele lichaam uit balans, wat leidt tot uiteenlopende gezondheidsproblemen. Hieronder een overzicht van de meest voorkomende complicaties en de risico’s die ze met zich meebrengen.

Ascites (vochtophoping in de buik)
Ascites is een van de eerste tekenen van vergevorderde leverziekte, vooral bij cirrose. Door de verhoogde druk in de poortader en het verminderde eiwitgehalte in het bloed verzamelt zich vocht in de buikholte, wat tot ongemak en risico op infecties leidt. Ongeveer 50% van de patiënten met cirrose ontwikkelt binnen tien jaar ascites. Ascites kan met diuretica en aanpassing van het dieet worden behandeld, maar bij ernstige gevallen kan een drainage noodzakelijk zijn.

Spontane bacteriële peritonitis (SBP)
SBP is een levensbedreigende infectie die kan optreden bij ascites. Door de ophoping van vocht in de buikholte kunnen bacteriën zich hier gemakkelijk vermenigvuldigen, wat leidt tot een gevaarlijke buikvliesontsteking. Bij patiënten met ascites is de kans op SBP gemiddeld 10-30% per jaar, en zonder tijdige behandeling kan deze infectie een sterftecijfer van 20-30% veroorzaken. Antibiotica en preventieve maatregelen worden vaak ingezet om het risico op SBP te verminderen.

Hepatische encefalopathie (HE)
HE is een complicatie waarbij de lever niet in staat is om giftige stoffen uit het bloed te verwijderen, wat tot neurologische symptomen leidt zoals verwardheid, geheugenverlies en zelfs coma. Dit treft ongeveer 30-45% van de patiënten met gevorderde leverziekte. In ernstige gevallen kan HE leiden tot een vermindering van de levensverwachting met 50% in de eerste zes maanden na de diagnose. Lactulosetherapie en eiwitarm dieet zijn vaak effectief om de symptomen te beheersen en de kwaliteit van leven te verbeteren.

Slokdarm- en maagvarices (bloedingen)
Door de verhoogde druk in de poortader ontstaan soms uitgezette bloedvaten (varices) in de slokdarm en maag. Deze varices hebben een dunne wand en kunnen gemakkelijk scheuren, wat leidt tot levensbedreigende bloedingen. Jaarlijks ontwikkelt ongeveer 5-15% van de patiënten met cirrose varicesbloedingen. Zonder behandeling ligt het sterfterisico bij een eerste bloeding tussen de 15-30%. Endoscopische bandligatie en medicijnen die de druk verlagen, zijn standaard behandelingen om bloedingen te voorkomen en te beheersen.

Hepatorenaal syndroom (HRS)
HRS is een ernstige complicatie waarbij de nieren hun functie verliezen als gevolg van leverfalen. Het komt vooral voor bij mensen met ernstige cirrose en ascites, en treft jaarlijks ongeveer 8-12% van deze patiënten. Zonder levertransplantatie is de levensverwachting bij HRS zeer laag, met een gemiddelde overleving van slechts enkele weken tot maanden. HRS wordt vaak behandeld met medicatie en, in sommige gevallen, dialyse als overbrugging naar transplantatie.

Leverkanker (hepatocellulair carcinoom, HCC)
Levercirrose is een sterke risicofactor voor het ontwikkelen van HCC, de meest voorkomende vorm van leverkanker. Circa 3-5% van de patiënten met cirrose ontwikkelt jaarlijks HCC. De prognose bij HCC is over het algemeen slecht, met een vijfjaarsoverleving van slechts 18% bij gevorderde stadia. Vroege detectie door regelmatige screening is cruciaal om HCC in een behandelbaar stadium te ontdekken en de levensverwachting te verbeteren.

Portale hypertensie
Portale hypertensie ontstaat door een toegenomen druk in de poortader, wat tot varices, ascites en andere complicaties kan leiden. Bij patiënten met gevorderde leverziekte heeft 70-90% een bepaalde mate van portale hypertensie. Zonder behandeling kan dit leiden tot varicesbloedingen, ascites en verdere orgaanschade. Behandeling omvat vaak het gebruik van medicijnen en endoscopische technieken om de druk te verlagen en complicaties te beheersen.

Malabsorptie en ondervoeding
Leverziekten beïnvloeden het vermogen van het lichaam om voedingsstoffen op te nemen en te verwerken. Vooral bij cirrose kunnen de darmen niet optimaal functioneren, wat leidt tot ondervoeding. Naar schatting is 65-90% van de patiënten met gevorderde leverziekte ondervoed, wat hun herstel bemoeilijkt en de kans op complicaties verhoogt. Aanpassingen in het dieet en supplementen helpen om de voedingsbalans te herstellen en energie te behouden.

Verhoogd risico op infecties
Bij leverziekten, vooral cirrose, neemt de weerstand van het lichaam tegen infecties sterk af, wat de kans op longontsteking, urineweginfecties en andere bacteriële infecties verhoogt. De incidentie van infecties is twee tot drie keer hoger bij mensen met cirrose vergeleken met de algemene bevolking. Preventieve maatregelen en vaccinaties worden vaak aangeraden om infectierisico’s te verminderen en de levenskwaliteit te verbeteren.

Preventie van leverziekten: bescherm je lever en leef lichter

Het voorkomen van leverziekten vraagt om aandacht voor gezonde gewoonten, slimme keuzes en vooral een beetje liefde voor je lever. Hier zijn enkele creatieve en praktische tips om je lever gezond en sterk te houden!

1. Matig met alcohol: je lever zal je dankbaar zijn
Je lever verwerkt graag afvalstoffen, maar geef het wat rust door alcohol te beperken. Vervang de tweede (of derde) wijntje eens door bruiswater met munt of een frisse mocktail. Onderzoek toont dat het beperken van alcoholconsumptie – idealiter tot maximaal 1 glas per dag voor vrouwen en 2 voor mannen – de kans op leververvetting met 40% vermindert. Dry January? Maak er een gewoonte van!

2. Eet kleurrijk en gevarieerd: je bord als medicijnkastje
Vezelrijke, kleurrijke voeding helpt je lever om overtollig vet af te breken en ontstekingen te verminderen. Kies voor een regenboog aan groenten en fruit, en voeg vezels toe zoals havermout en volkoren granen. Regelmatig eten van voedingsmiddelen als bessen, groene thee en olijfolie houdt je lever in topvorm. Onderzoeken laten zien dat een mediterraan dieet de kans op leververvetting en ontsteking met 30% kan verlagen.

3. Blijf in beweging: zet die lever aan het werk
Je hoeft geen marathonloper te zijn om je lever blij te maken. Zelfs dagelijks een wandeling van 30 minuten vermindert de kans op leververvetting en verbetert de doorbloeding. Beweging helpt je lichaam om vet en suikers effectiever te verwerken, waardoor de lever minder belast wordt. Vind je hardlopen niet zo leuk? Probeer dan dansen, zwemmen of yoga; alles wat je in beweging brengt, helpt!

4. Wees voorzichtig met medicijnen en supplementen
Je lever moet alle medicijnen en supplementen die je neemt verwerken, en sommige kunnen schadelijk zijn als je ze te vaak gebruikt. Paracetamol, bijvoorbeeld, is veilig bij normale doseringen, maar regelmatig hoge doseringen kunnen je lever beschadigen. Check met je arts als je langdurig medicijnen gebruikt en lees altijd de bijsluiter, vooral bij kruidensupplementen.

5. Drink water en hydrateer jezelf
Voldoende water drinken helpt je lever om afvalstoffen af te voeren. Start je dag met een glas water met een schijfje citroen – het reinigt je lever en is een gezonde start van de dag. Voorzie jezelf van een herbruikbare waterfles om gehydrateerd te blijven. Uitdroging kan de lever belasten, dus streef naar ongeveer twee liter water per dag, afhankelijk van je behoeften.

6. Vaccinaties: een slimme bescherming tegen hepatitis
Hepatitis B en A kunnen ernstige leverschade veroorzaken, maar vaccins zijn effectief in het voorkomen van deze infecties. Als je naar een land reist waar hepatitis A endemisch is, bescherm jezelf dan met een vaccin. Voor hepatitis B wordt vaccinatie aanbevolen, vooral voor mensen in risicogroepen. Wereldwijd zijn hepatitis B-vaccins verantwoordelijk voor een daling van 85% in nieuwe gevallen.

7. Let op gewicht en buikvet
Overgewicht, vooral buikvet, verhoogt het risico op niet-alcoholische leververvetting (NAFLD). Begin de dag met een voedzaam ontbijt en neem de tijd om gezonde snacks, zoals een handje noten of een appel, bij je te hebben. Kleine veranderingen maken een groot verschil: studies tonen aan dat slechts 5-10% gewichtsverlies het risico op leververvetting met 30% vermindert.

8. Handen wassen en voedselveiligheid
Voedselveiligheid is belangrijk om infecties zoals hepatitis A te voorkomen. Was je handen grondig na het toiletbezoek en voor het bereiden van voedsel. Let ook op de herkomst van vis en schaaldieren; deze kunnen besmet zijn en leverschade veroorzaken. Een snelle handwas en het goed koken van voedsel houden je lever gezond en vrij van infecties.

9. Vermijd gifstoffen en chemicaliën
Je lever helpt om gifstoffen af te breken, maar het kan overbelast raken door regelmatige blootstelling aan chemicaliën. Ventileer je huis goed, draag handschoenen bij schoonmaakwerk en kies voor natuurlijke producten wanneer mogelijk. Het vermijden van overmatige blootstelling aan stoffen zoals verf, pesticiden en oplosmiddelen beschermt je lever op de lange termijn.