Tartuffel » Specials » Persoonlijkheidsstoornissen

Persoonlijkheidsstoornissen DSM-5: clusters en kenmerken

Persoonlijkheidsstoornissen DSM-5: clusters en kenmerken Persoonlijkheidsstoornissen is een categorie van psychische aandoeningen in de DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th Edition), welke gekenmerkt wordt door een duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedragingen dat duidelijk afwijkt van wat binnen de cultuur van de betrokkene wordt verwacht.

Wanneer heeft iemand een persoonlijkheidsstoornis?

Volgens de DSM-5 kan de diagnose van een persoonlijkheidsstoornis gesteld worden, als iemand aan de volgende criteria voldoet:
A. Een duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedragingen dat duidelijk afwijkt van wat binnen de cultuur van de betrokkene wordt verwacht. Dit patroon komt op twee (of meer) van de volgende terreinen tot uiting:
  1. Cognities (manieren van waarnemen en interpreteren van zichzelf, andere mensen en gebeurtenissen).
  2. Affectiviteit (de variëteit, intensiteit, labiliteit en adequaatheid van de emotionele reacties).
  3. Interpersoonlijk functioneren.
  4. Impulsbeheersing.
B. Het duurzame patroon is inflexibel en komt tot uiting in een breed scala van persoonlijke en sociale situaties.
C. Het duurzame patroon veroorzaakt klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of in het functioneren op andere belangrijke terreinen.
D. Het patroon is stabiel en van lange duur, en het begin ervan kan worden herleid tot op zijn laatst de adolescentie of de jonge volwassen leeftijd.
E. Het duurzame patroon kan niet worden verklaard als een uiting of gevolg van een andere psychische stoornis.
F. Het duurzame patroon kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel (een drug of medicatie) of aan een somatische aandoening (zoals een schedeltrauma).

Persoonlijkheidsstoornissen DSM-5

De volgende persoonlijkheidsstoornissen worden in de DSM-5 onderscheiden:
  • Paranoïde-persoonlijkheidsstoornis: een patroon van wantrouwen en achterdocht waardoor de motieven van anderen als kwaadwillend worden geïnterpreteerd.
  • Schizoïde-persoonlijkheidsstoornis: een patroon van afstandelijkheid in sociale relaties en een beperkt scala van emotionele expressies.
  • Schizotypische-persoonlijkheidsstoornis: een patroon van direct gevoeld ongemak in intieme relaties, met cognitieve of perceptuele distorsies en excentriek gedrag.
  • Antisociale-persoonlijkheidsstoornis: een patroon van gebrek aan respect voor en schending van de rechten van anderen.
  • Borderline-persoonlijkheidsstoornis: een patroon van instabiliteit in de interpersoonlijke relaties, van het zelfbeeld en van het affect, en duidelijke impulsiviteit.
  • Histrionische-persoonlijkheidsstoornis: een patroon van excessieve emotionaliteit en aandacht vragen.
  • Narcistische-persoonlijkheidsstoornis: een patroon van grandiositeit, behoefte aan bewondering en een gebrek een empathie.
  • Vermijdende-persoonlijkheidsstoornis: een patroon van sociale geremdheid, gevoelens van tekortschieten en hypersensitiviteit voor een negatief oordeel.
  • Afhankelijke-persoonlijkheidsstoornis: een patroon van onderdanig en aanklampend gedrag dat samenhangt met een excessieve behoefte om te worden verzorgd.
  • Dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis: een patroon van gepreoccupeerd bezig zijn met ordelijkheid, perfectionisme en controle.
  • Persoonlijkheidsverandering door een somatische aandoening: een persisterende persoonlijkheidsverandering waarvan de oorzaak wordt toegeschreven aan de directe fysiologische effecten van een somatische aandoening (zoals bij een laesie van de forntale kwab).
  • Andere gespecificeerde persoonlijkheidsstoornis en ongespecificeerde persoonlijkheidsstoornis. Deze classificaties zijn bedoeld voor twee situaties: (1) het persoonlijkheidspatroon van de betrokkene voldoet globaal aan de criteria voor een persoonlijkheidsstoornis en er zijn trekken van meerdere persoonlijkheidsstoornissen aanwezig, maar er wordt niet voldaan aan alle criteria voor één specifieke persoonlijkheidsstoornis, of (2) het persoonlijkheidspatroon van de betrokkene voldoet globaal aan de criteria voor een persoonlijkheidsstoornis, maar er wordt geoordeeld dat de betrokkene een persoonlijkheidsstoornis heeft die niet is opgenomen in de DSM-5-classificatie (bijvoorbeeld: passief-agressieve persoonlijkheidsstoornis).

Persoonlijkheidsstoornissen: clusters

De verschillende persoonlijkheidsstoornissen worden onderverdeeld in 3 clusters:
  • Cluster A omvat de paranoïde-, de schizoïde, en de schizotypische persoonlijkheidsstoornissen. Mensen met deze stoornissen komen vaak eigenaardig of excentriek over.
  • Cluster B omvat de antisociale-, de borderline-, de histrionische- en de narcistische persoonlijkheidsstoornis. Deze mensen komen vaak dramatisch, emotioneel of wispelturig over.
  • Cluster C omvat de vermijdende-, de afhankelijke-, en de dwangmatige persoonlijkheidsstoornis. Deze mensen hebben gemeen dat ze vaak wat zorgelijk en vreesachtig overkomen.
DSM-5: classificatie, criteria en indeling van de DSM-5

DSM-5: classificatie, criteria en indeling van de DSM-5

Wat is DSM-5? In 2013 zag de vijfde editie van het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (afgekort DSM-5), het licht. DSM-5 is het wereldwijd gehanteerde classificatiesysteem voor psyc…
Persoonlijkheidsstoornissen DSM-5: kenmerken en clusters

Persoonlijkheidsstoornissen DSM-5: kenmerken en clusters

Wat zijn persoonlijkheidsstoornissen en welke soorten persoonlijkheidsstoornissen worden er onderscheiden in de DSM-5? In de 'Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition' (DSM…
Vermijdende persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5

Vermijdende persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5

De belangrijkste kenmerken en symptomen van een vermijdende persoonlijkheidsstoornis (voorheen: ontwijkende persoonlijkheidsstoornis) zijn sociale geremdheid, gevoelens van insufficiëntie en overgevoe…
Borderline-persoonlijkheidsstoornis: DSM-5 kenmerken

Borderline-persoonlijkheidsstoornis: DSM-5 kenmerken

De belangrijkste kenmerken en symptomen van een borderline-persoonlijkheidsstoornis (BPS) zijn impulsiviteit en instabiliteit van stemming, relaties en zelfbeeld. Het gaat om een pervasief of diepgaan…
Histrionische-persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5

Histrionische-persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5

Wat in de Nederlandse editie van de DSM-IV nog de theatrale persoonlijkheidsstoornis werd genoemd, heet in DSM-5 'histrionische-persoonlijkheidsstoornis' (in het Engels: histrionic personality disorde…
Afhankelijke-persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5

Afhankelijke-persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5

Het belangrijkste kenmerk of symptoom van een afhankelijke-persoonlijkheidsstoornis is een diepgewortelde en extreme behoefte om verzorgd te worden, wat leidt tot onderdanig aanklampend gedrag en verl…
Dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5

Dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5

Het belangrijkste kenmerk of symptoom van een dwangmatige-persoonlijkheidsstoornis (DPS) is preoccupatie met ordelijkheid, perfectie en psychische en interpersoonlijke beheerstheid, hetgeen ten koste…
Narcistische persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5

Narcistische persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5

De belangrijkste kenmerken en symptomen van een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) zijn een overdreven gevoel van eigenwaarde en gevoel van grandiositeit, de sterke behoefte aan bewondering e…
Antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP) en psychopathie

Antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP) en psychopathie

Antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP) en psychopathie zijn twee van elkaar te onderscheiden stoornissen met eigen diagnostische kenmerken en classificatiecriteria. De antisociale persoonlijkheids…
Schizoïde-persoonlijkheidsstoornis: symptomen en behandeling

Schizoïde-persoonlijkheidsstoornis: symptomen en behandeling

Schizoïde-persoonlijkheidsstoornis (SPS) is een niet vaak voorkomende stoornis waarbij mensen sociale activiteiten vermijden en consequent de interactie met anderen schuwen. Ze hebben ook een beperkt…
Borderliners en relaties: leven met borderliner als partner

Borderliners en relaties: leven met borderliner als partner

Borderliners en relaties, hoe kun je leven met een borderliner als partner en wat kun je doen om relatieproblemen het hoofd te bieden? Het belangrijkste kenmerk van een borderline persoonlijkheidsstoo…
Psychopathie: symptomen, kenmerken en de PCL-R checklist

Psychopathie: symptomen, kenmerken en de PCL-R checklist

Psychopathie is een constellatie van kenmerken die affectieve kenmerken, interpersoonlijke kenmerken, evenals impulsief en antisociaal gedrag omvat. De affectieve kenmerken bestaan uit gebrek aan schu…
Karaktertrekken, Big Five: kunnen deze trekken veranderen?

Karaktertrekken, Big Five: kunnen deze trekken veranderen?

Kunnen karaktertrekken veranderen? In de psychologie verwijst 'Big Five' naar een persoonlijkheidsmodel dat vijf karaktertrekken onderscheidt. Kunnen deze karaktertrekken veranderen als je eenmaal de…
Schizotypische-persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5

Schizotypische-persoonlijkheidsstoornis: symptomen DSM-5

Het belangrijkste kenmerk of symptoom van een schizotypische-persoonlijkheidsstoornis (STPS) is een breed aanwezig patroon van sociale en interpersoonlijke tekortkomingen, gekenmerkt door een acuut ge…

Paranoïde-persoonlijkheidsstoornis: symptomen en behandeling

Paranoïde-persoonlijkheidsstoornis (PPS) is een van de aandoeningen die 'cluster A-persoonlijkheidsstoornissen' worden genoemd, waarbij sprake is van vreemde of excentrieke denkwijzen. Tot het cluster…
Veranderen van persoonlijkheid, persoonlijkheidsstoornissen?

Veranderen van persoonlijkheid, persoonlijkheidsstoornissen?

Is veranderen van persoonlijkheid mogelijk? De opvatting dat de persoonlijkheid en persoonlijkheidsstoornissen schier onveranderbaar zijn, is aan revisie toe. Uit steeds meer wetenschappelijk onderzoe…
Gepubliceerd door Tartuffel op 21-06-2014, laatst gewijzigd op 15-01-2018. Het auteursrecht (tenzij anders vermeld) van deze special ligt bij de infoteur. Zonder toestemming van de infoteur is vermenigvuldiging verboden.

Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Clker Free Vector Images, Pixabay
  • American Psychiatric Association. Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5). Nederlandse vertaling van Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th Edition. Amsterdam: Boom Psychologie, 2014.